พระราชประวัติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

รุ่นที่ 1 พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวงษาธิราชสนิท

รุ่นที่ 2 พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ (หมอสาย)

รุ่นที่ 3 หม่อมราชวงศ์สุวพรรณ สนิทวงศ์ แพทย์ในพระองค์

รุ่นที่ 4 ศาสตราจารย์นายแพทย์ หม่อมหลวงเกษตร สนิทวงศ์ และพลโทนายแพทย์ หม่อมหลวงจินดา สนิทวงศ์

รุ่นที่ 5 ศาสตราจารย์นายแพทย์ ดนัย สนิทวงศ์ ณ อยุธยา ศาสตราจารย์นายแพทย์ วงศ์กุลพันธ์ สนิทวงศ์ ณ อยุธยา และ ศาตราจารย์นายแพทย์ หม่อมราชวงศ์กัลยาณกิติ์ กิติยากร

เมื่อแรกพระราชสมภพ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงอยู่ในความดูแลของพระอัยกา (ตา) และท้าววนิดาพิจาริณี พระอัยยิกา (ยาย) หลังจากพระบิดาลาออกจากราชการทหาร ก่อนจะย้ายไปรับราชการในกระทรวงการต่างประเทศ และไปดำรงตำแหน่งเลขานุการเอก ประจำสถานทูตสยาม ณ กรุงวอชิงตัน ดี.ซี. ประเทศสหรัฐอเมริกา หลังเปลี่ยนแปลงการปกครองในปี 2475 ส่วนพระมารดาเมื่อให้กำเนิดพระองค์แล้วจึงเดินทางไปสมทบ

ปี 2479 ทรงเข้ารับการศึกษาระดับชั้นอนุบาลที่โรงเรียนราชินี ปากคลองตลาด ต่อมาปี 2483 เกิดสงครามมหาเอเชียบูรพาการคมนาคมขาดความสะดวกและความปลอดภัย จึงทรงย้ายไปศึกษาระดับชั้นประถมและมัธยมที่โรงเรียนเซนต์ฟรังซีสซาเวียร์ คอนแวนต์ ถนนสามเสน หนังสือรุ่น ศิษย์เก่าเซนต์ฟรังฯ ปี 2491 บันทึกไว้ว่า พระองค์ทรงมีหมายเลขประจำตัว 371 และพระสหายร่วมชั้นเรียนจำนวน 37 คน

ทรงเลือกเรียนภาษาอังกฤษ ภาษาฝรั่งเศส และเปียโนเป็นวิชาพิเศษ ทรงมุ่งหวังที่จะเรียนดนตรีเพื่อเป็นวิชาชีพในอนาคต และตั้งใจที่จะเป็นนักเปียโนที่มีชื่อเสียง ทรงโปรดดนตรีคลาสสิก เช่น โชแปง บีโธเวน และลิทซ์

ครูผู้สอนได้บันทึกถึงการศึกษาเล่าเรียนของพระองค์ในห้วงเวลานั้นไว้ว่า ทรงเป็นนักเรียนที่เรียนดี มีพลานามัยแข็งแรง ในขณะเดียวกันก็ทรงเป็นนักเรียนเปียโนที่มีฝีมือ

หม่อมราชวงศ์กิติวัฒนา ปกมนตรี พระสหายร่วมชั้นเรียนโรงเรียนเซนต์ ฟรังฯ บันทึกไว้ในหนังสือ “เขียนถึงสมเด็จฯ” ว่า เมื่อครั้งทรงพระเยาว์ ทรงร่วมอยู่ในเหตุการณ์สำคัญของสยามประเทศหลายครั้ง

“…ครอบครัวของพระบิดาของหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ต้องมรสุมร้ายทางการเมืองหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง เพราะหัวหน้าครอบครัวทรงมีตำแหน่งสำคัญทางการทหาร หลังจากหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ถือกำเนิดแล้วไม่นาน พระบิดามารดาต้องพาโอรสทั้งสองไปรับหน้าที่ตำแหน่งในยุโรป ทิ้งหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ไว้ในความปกครองของหม่อมเจ้าอัปษรสมาน ซึ่งเมื่อเกิดกบฏบวรเดชใน พ.ศ. 2476 หม่อมเจ้าอัปษรสมานได้ทรงอพยพครอบครัวรวมทั้งหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ ซึ่งอยู่ในวัยเยาว์หนีภัยการเมืองรอนแรมไปกลางทะเลโดยเรือเดินสมุทร ชื่อเรือ “ภาณุรังษี” ไปเผชิญความยากลำบากและโรคภัยไข้เจ็บนานาประการ ณ จังหวัดสงขลา แต่ด้วยดวงชะตาอันจะต้องเป็นคู่พระบารมี หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ผู้เป็นเด็กบอบบาง รับประทานน้อยและนอนยาก จึงแข็งแรงปราศจากโรคภัยอันใดมากล้ำกรายจนกระทั่งเหตุการณ์สงบและหม่อมเจ้าอัปษรสมานทรงนำครอบครัวกลับพระนครได้โดยสวัสดิภาพ”

ในหนังสือเขียนถึงสมเด็จฯ ยังบันทึกช่วงที่พระองค์ต้องหลบหนีภัยสงครามเอาไว้ด้วยว่า

“แม้จะไม่ได้พบเห็นกันในระหว่างที่สงครามกำลังทวีความรุนแรง แต่ครอบครัวของดิฉันก็ได้ข่าวมาว่า หม่อมหลวงบัว กิติยากร ได้พาธิดาทั้งสองคือหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์และหม่อมราชวงศ์บุษบา หลบหนีภัยระเบิดไปอยู่บ้านเจ้าพระยาวงศาฯ บิดาของหม่อมหลวงบัว ซึ่งเป็นบ้านสวนแถบที่เรียกกันว่าบางซ่อน บังเอิญ สวนระแวกนั้นอยู่ใกล้สะพานพระรามหกซึ่งเป็นเป้าหมายทางยุทธศาสตร์ ระเบิดของฝ่ายสัมพันธมิตร จึงพลาดไปลงยังบ้านพักของหม่อมหลวงบัว แต่ด้วยบุญญาธิการโดยแท้หม่อมหลวงบัวและธิดาทั้งสองจึงแคล้วคลาดภัยมาอย่างหวุดหวิด”

หลังสงครามสงบ ประเทศสยามเปลี่ยนชื่อเป็นประเทศไทย นายควง อภัยวงศ์ นายกรัฐมนตรีสมัยนั้น แต่งตั้งให้หม่อมเจ้านักขัตรมงคล ดำรงตำแหน่งรัฐทูตวิสามัญ และอัครราชทูตผู้มีอำนาจเต็มประจำราชสำนักเซนต์เจมส์ สหราชอาณาจักร ในปี 2489 จึงทรงพาครอบครัวไปด้วย ขณะนั้นพระบรมราชชนนีพันปีหลวงมีพระชนมายุ 13 พรรษา ทรงสำเร็จการศึกษาชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 ของโรงเรียนเซนต์ฟรังฯ แล้ว

ทรงติดตามพระบิดาซึ่งทรงได้รับมอบหมายจากรัฐบาลให้ไปดำรงตำแหน่งเอกอัครราชทูตประจำราชสำนักเซนต์เจมส์ สหราชอาณาจักร ราชอาณาจักรเดนมาร์ก และสาธารณรัฐฝรั่งเศส ตามลำดับ

ปี 2491 ที่ประเทศฝรั่งเศส ครอบครัวกิติยากรมีโอกาสเข้าเฝ้าฯ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร รัชกาลที่ 9 ขณะนั้นทรงดำรงพระยศสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ทรงศึกษาต่อ และประทับอยู่ที่พระตำหนักวิลล่าวัฒนา ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ หลังทรงขึ้นครองราชย์ ทรงโปรดขับรถจากโลซานน์มาทอดพระเนตรโรงงานทำรถยนต์ในกรุงปารีสอยู่เสมอ ความสัมพันธ์ของทั้งสองพระองค์ ก็ค่อยๆ งอกงาม

5 ตุลาคม 2491 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร ทรงประสบอุบัติเหตุทางรถยนต์ที่นอกเมืองโลซานน์ ต้องประทับรักษาพระองค์ในสถานพยาบาล พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ขณะนั้นทรงดำรงพระยศหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์พระราชทานสัมภาษณ์ แก่เดวิด โลแมกซ์ ผู้สื่อข่าวบีบีซี ในสารคดี “ศูนย์รวมใจของชาติ – พระราชวงศ์ไทย” (Soul of a Nation – The Royal Family of Thailand) ออกอากาศครั้งแรกในปี 2523 ทางสถานีโทรทัศน์ บีบีซี กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษว่า

“….ตอนประทับอยู่ที่โรงพยาบาล หลังประสบอุบัติเหตุ มีพระอาการหนักมาก ตำรวจเขาโทรศัพท์มากราบบังคมทูลสมเด็จพระราชชนนีฯ พระองค์ท่านรีบเสด็จฯ ไปทันที แต่แทนที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะทรงมีพระราชปฏิสันถารกับพระองค์ท่าน กลับทรงหยิบรูปของข้าพเจ้าออกมาจากกระเป๋า โดยที่ข้าพเจ้าไม่เคยทราบมาก่อนเลยว่าทรงมีรูปของข้าพเจ้าอยู่…”

ระหว่างที่รัชกาลที่ 9 ทรงพระผนวช 22 ตุลาคม – 5 พฤศจิกายน 2499 รัชกาลที่ 9 มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งพระบรมราชชนนีพันปีหลวงเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ จากนั้น 5 ธันวาคม 2499 มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ประกาศเฉลิมพระอภิไธยพระบรมราชชนนีพันปีหลวงเป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถ นับเป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถพระองค์ที่ 2 ของกรุงรัตนโกสินทร์ โดยพระองค์แรกมีขึ้นในรัชสมัย รัชกาลที่ 5 ทรงสถาปนาสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระอัครราชเทวี เป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถ เมื่อครั้งเสด็จประพาสยุโรปครั้งแรกในปี 2440

พระบรมราชชนนีพันปีหลวง มีพระประสูติกาลพระราชธิดา พระราชโอรส 4 พระองค์ คือ

1. ทูลกระหม่อมหญิงอุบลรัตนราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี
2. พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 10
3. สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร มหาวชิราลงกรณวรราชภักดี สิริกิจการิณีพีรยพัฒน รัฐสีมาคุณากรปิยชาติ สยามบรมราชกุมารี
4. สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารี

อ้างอิงแหล่งข้อมูล:

• หนังสือ พระญาติ ราชสกุล กรุงรัตนโกสินทร์ ผู้เขียน เล็ก พงษ์สมัครไทย สำนักพิมพ์ มติชน
• สัมภาษณ์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เมื่อครั้งยังทรงเป็นพระคู่หมั้น สัมภาษณ์โดย ชอุ่ม ปัญจพรรค์ นักประพันธ์อาวุโส เมื่อวันที่ 1 เมษายน 2493 ตีพิมพ์ในหนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิง นางชอุ่ม แย้มงาม (ชอุ่ม ปัญจพรรค์) ณ เมรุวัดมกุฏกษัตริยาราม เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 9 มกราคม 2557
• หนังสือ เขียนถึงสมเด็จฯ โดย หม่อมราชวงศ์กิติวัฒนา ปกมนตรี
• หนังสือ ชุดตำราภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยฉบับอนุรักษ์ ตำรายาพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ กองคุ้มครองภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยและพื้นบ้านไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข
• 84 พรรษา นางแก้วคู่พระบารมี หนังสือเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 7 รอบ จัดทำโดย สำนักงานคณะกรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ (กสทช.)
• พระแม่แห่งสยาม นิทรรศการเฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 77 พรรษา จัดทำโดย สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร